خطبه فدكيه؛ محملی برای تبيين اصول دين و معرفی چهره واقعی مدعيان خلافت

ریاحین ـ حجت‌الاسلام والمسلمين مهدی رستم‌نژاد، عضو هيئت علمی جامعةالمصطفی(ص)العالمية، در گفت‌وگو با خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا)، با بيان اين‌كه «خطبه فدك» يا «فدكيه» يكی از شگفت‌انگيزترين خطبه‌هايی است كه در منابع شيعی و برخی منابع اهل سنت وارد شده است، اظهار كرد: اين خطبه به دنبال اعتراضاتی كه بعد از رحلت پيامبر اكرم(ص) و ماجرای «سقيفه» روی داد، از سوی حضرت فاطمه زهرا(س) بيان شد.

رستم‌نژاد با اشاره به اين‌كه با توجه به منابع تاريخی ظاهراً حضرت زهرا(س) روز جمعه، در مسجد پيامبر(ص) و در حضور جمع كثيری از صحابه به ايراد سخن پرداختند، خاطرنشان كرد: حضرت زهرا(س) در حقيقت منتظر چنين موقعيتی بودند، ايشان همراه با جمعی از اطرافيان خود از زنان هاشمی و زنانی كه از اصحاب سرّ حضرت زهرا(س) به‌شمار می‌آمدند، وارد مسجد شدند و در آنجا پرده‌ای آويختند و حضرت فاطمه(س) پس از ذكر مقدماتی وارد اصل بحث خطبه شدند.

عضو هيئت علمی جامعةالمصطفی(ص)العالمية با بيان اين‌كه به‌طور كلی می‌توان خطبه فدكيه را در هفت بخش تقسيم‌بندی كرد، ادامه داد: در اين خطبه اولاً حضرت به توحيد ذات ربوبی، برتری و منزه بودن خداوند اشاره كرده‌اند و به ثنای الهی و صفات واجب تعالی پرداخته‌اند كه معمول خطبه‌های پيامبر اكرم(ص)، اميرمؤمنان(ع) و اهل بيت(ع) ايشان همين بوده است.

وی افزود: بخش دوم خطبه به بيان عظمت پيامبر اكرم(ص) و شأن رفيع ايشان و اشاره به فلسفه بعثت می‌پردازد. فصل سوم اهميت قرآن و رابطه آن با اهل ‌بيت(ع) و اين‌كه بی‌توجهی به قرآن چه مشكلاتی را برای انسان و جامعه ايجاد می‌كند را بيان كرده و در ادامه به احكام و فلسفه احكام شرعی می‌پردازد.

اين مدرس حوزه و دانشگاه با تأكيد بر اين‌كه حضرت فاطمه(س) در بخش چهارم از خطبه فدكيه به بيان نسبت خود با پيامبر اكرم(ص) می‌پردازند، عنوان كرد: همچنين در اين بخش از خطبه ايشان خدمات پدر بزرگوارشان را به مردم گوشزد می‌كنند. در بخش پنجم حضرت به جرياناتی كه بعد از رحلت رسول اكرم(ص) اتفاق می‌افتد، در حمايت از مولای متقيان(ع) می‌پردازند و نوعی نگاه افشاگرانه در اين زمينه دارند. در اين قسمت از خطبه روی سخن حضرت زهرا(س) با سردمداران خلافت و كسانی است كه به هر نحوی بر مسند خلافت تكيه زده بودند.

رستم‌نژاد گفت: خطبه فدكيه در بخش ششم وارد داستان غصب باغ فدك می‌شود و حضرت عنوان می‌كنند كه فدك در تملك رسول خدا(ص) بود كه از طريق ارث به من بخشيدند. در اين بخش حضرت مسئولان دستگاه خلافت را به چالش می‌كشند كه چگونه است كه شما از پدران خود ارث می‌بريد و من نمی‌توانم از پدر خود ارث ببرم. در اين قسمت همچنين حضرت آياتی از قرآن را كه مربوط به ارث بردن فرزندان انبيا است، را مطرح می‌كنند.

وی با بيان اين‌كه در بخش هفتم روی سخن با مخاطبين عام يعنی مهاجرين و انصار است، اظهار كرد: حضرت زهرا(س) در اين موضع از كلام به ذكر خوبی‌های صحابه در عهد رسول خدا(ص) می‌پردازند و از سكوت نابجای امروزشان شكايت می‌كنند و از پيامدهای اين سكوت به ايشان هشدار می‌دهند كه اين رفتار بعدها منجر به چه مصائبی می‌شود و در نهايت حضرت به ايشان وعده عذاب الهی می‌دهند و مجلس را ترك می‌كنند.

عضو هيئت علمی جامعةالمصطفی(ص)العالمية در بيان اين‌كه چرا حضرت فاطمه زهرا(س) در خطبه فدكيه كمتر به بحث فدك و غصب آن می‌پردازند، عنوان كرد: قبل از ورود به جزئيات اين موضوع بايد توجه كرد كه حضرت علی(ع) در خطبه 45 نهج‌البلاغه به بحث فدك می‌پردازند. در اين جايگاه در حالی‌كه حضرت به ظاهر بر قدرت و خلافت نيز دست يافته بودند، كسی از ايشان در مورد فدك سؤالی می‌پرسد، حضرت در پاسخ می‌فرمايند: « بلی! كانت فی أيدينا فدكٌ من كلّ ما أظلّته السّماءُ، فشَحَّتْ عليها نفوسُ قومٍ، و سَخَتْ عنها نفوسُ قومٍ آخرين، ونعم الحَكَمُ اللَّهُ؛ آرى از ميان آنچه آسمان بر آن سايه افكنده تنها «فدك» در دست ما بود كه آن هم گروهى بر آن بخل و حسد ورزيدند و گروه ديگرى سخاوتمندانه آن را رها كردند و بهترين حاكم و داور (در اين داستان اندوهبار) خداست».

اين مدرس حوزه و دانشگاه افزود: حضرت علی(ع) در ادامه اين خطبه می‌فرمايند: «وما أصنعُ بفدك وغير فدك، والنّفسُ مَظانُّها فی غدٍ جَدَث تنقطع فی ظلمته آثارُها، وتغيب أخبارُها؛ مرا با فدك و غير فدك چكار؟ در حالى كه جايگاه فرداى هر كس قبر است، قبرى كه در تاريكيش، آثار او محو و اخبارش ناپديد مى‌شود».

رستم‌نژاد با تأكيد بر اين‌كه فدك از نگاه مادی‌گرايانه نه برای اميرمؤمنان(ع) ارزشی دارد و نه برای زهرای مرضيه(س)، خاطرنشان كرد: لذا حضرت زهرا(س) در اين خطبه به مسئله‌ای بسيار دقيق‌تر از فدك اشاره دارد. در اين خطبه به خداشناسی، پيغمبرشناسی و امام‌شناسی اشاره شده و اين سخنان در عرصه‌ای قرار گرفته كه سردمداران خلافت را مخاطب قرار می‌دهد و عنوان می‌كند شما كه ادعای رهبری جامعه و جانشينی پيامبر اكرم(ص) را داريد از ظواهر نصوص قرآن نيز آگاهی نداريد، چه‌رسد به اين‌كه بخواهيد از بطون قرآن آگاه شويد.

اين محقق و پژوهشگر با تأكيد بر اين‌كه حضرت زهرا(س) ابتدا از رابطه قرآن با اهل بيت(ع) و جايگاهی كه پيامبر اكرم(ص) برای اهل بيتشان تعريف می‌كنند، بحث به‌ميان می‌آورند و عنوان می‌كنند كه اهل بيت(ع) از باطن قرآن علاوه بر ظاهر آن آگاهی كامل دارند، عنوان كرد: حضرت زهرا(س) خليفه را به احتجاج می‌كشاند و از او می‌پرسد از ديدگاه شما پيامبران(ع) از خود ارثی باقی نمی‌گذارند، پس چرا در قرآن از ارث بردن سليمان(ع) از داود(ع) و يحيی(ع) از زكريا(ع) ذكر به ميان آمده است.

وی با اشاره به آيه شريفه «یَرِثُنِی وَیَرِثُ مِنْ آلِ یَعْقُوبَ؛ كه از من ارث برد و از خاندان يعقوب [نيز] ارث برد» تصريح كرد: حضرت زهرا(س) با بيان اين آيه در پی فهم مطلبی به مخاطبان خود هستند تا ايشان متوجه شوند كه در حقيقت بحث پيرامون فدك نيست، بلكه حقيقت مطلب اين است كه زمامداران خلافت حتی با ظاهر قرآن نيز آشنايی ندارند.

عضو هيئت علمی جامعةالمصطفی(ص)العالمية ادامه داد: حضرت زهرا(س) با تمام اين مقدمه‌چينی‌ها در اصل به دنبال بيان اين‌ نكته هستند كه به مردم بفهمانند كه جانشين رسول خدا(ص) نه‌تنها بايد از نصوص قرآن مطلع باشد، بلكه بايد بطون قرآن را نيز بشناسد، كه اهل بيت(ع) و اميرمؤمنان (ع) چنين هستند.

اين محقق و مدرس حوزه و دانشگاه با تأكيد بر اين‌كه نكته جالب توجه اين است كه خطاب حضرت فاطمه(س) در اين خطبه تنها به ابوبكر، به‌عنوان خليفه مسلمين نيست، خاطرنشان كرد: در حقيقت حضرت(س) در اين سخنان به دنبال بازپس‌گيری فدك نيستند، زيرا ايشان به قطع می‌دانند كه هيئت حاكمه به‌هيچ‌عنوان فدك را به اين خاندان بازپس نخواهند داد.

رستم‌نژاد افزود: بلكه حضرت زهرا(س) قصد دارند تا با اين سخنان به مردمی كه با گروه حاكم در جامعه بيعت كردند و به وجودشان راضی هستند، بفهمانند كه جانشينان پيامبر(ص) بايد از قرآن اطلاع داشته باشند، در حالی‌كه اين گروه چنين نيستند. لذا اگر حضرت بيش از اين به بحث فدك می‌پرداختند، متهم می‌شدند كه فقط به دنبال بازپس‌گيری فدك هستند و به‌نوعی تنها دنياخواهی منجر به اين مباحث شده است.